Wat is een wisselschakelaar en wanneer heb je die nodig?
Een wisselschakelaar is de oplossing als je één lamp vanaf twee plekken wilt bedienen. Denk aan de trap, gang of slaapkamer: je zet het licht beneden aan en boven uit. Dit staat ook bekend als een hotelschakeling.
Wisselschakelaar, gewone schakelaar, kruisschakelaar, of serieschakelaar, wat is wat?
- Gewone (enkelpolige) schakelaar: één lamp, één plek (gewoon voor een kamer met één lichtpunt).
- Wisselschakelaar: één lamp, twee plekken (bijvoorbeeld in een trappenhuis).
- Kruisschakelaar: voeg je toe tussen twee wisselschakelaars als je op drie of meer plekken wilt bedienen (bijvoorbeeld overloop, hal en woonkamer).
- Serieschakelaar: twee schakelaars in één, handig als je vanaf één punt twee lampen wilt kunnen bedienen.
Veiligheid eerst en benodigdheden
Eerst het belangrijkste: werken aan elektra doe je altijd veilig en doordacht.
Stroom uitschakelen en controleren met spanningszoeker
- Schakel de groep uit in de meterkast waar je gaat werken.
- Controleer met een spanningszoeker of alle draden echt spanningsloos zijn. Check alles, want er kan onverwacht toch nog stroom op staan.
Gereedschap en materialen
Zorg dat je dit bij de hand hebt voor je losgaat:
- Spanningszoeker
- Schroevendraaier
- Striptang
- Wago-klemmen (of kroonsteen)
- Installatiekabel (bijvoorbeeld YMVK of VD-draad, minimaal 3 aders + aarde tussen de schakelaars)
- Wisselschakelaars die passen bij je bestaande schakelmateriaal (merk/serie)
- Eventueel: digitale multimeter
Draadkleuren en aansluitklemmen uitgelegd
Met de juiste draadkleuren voorkom je fouten en houd je het overzichtelijk.
Fase (bruin), schakeldraad (zwart), nul (blauw), aarde (geel/groen)
- Bruin: altijd de fasedraad (stroomaanvoer, op L/COM)
- Zwart: de schakeldraden die de schakelaars en lamp verbinden
- Blauw: de nuldraad (retour vanaf de lamp naar de groep, niet op de schakelaar aansluiten)
- Geel/groen: aarde (voor de veiligheid, doorvoeren naar inbouwdoos/lamp)
Klemmen en markeringen: L/COM, L1/L2, pijlen, wat op welke plek?
Vrijwel elke wisselschakelaar heeft:
- L of COM: hier komt de bruine fasedraad binnen
- L1/L2 of pijlsymbolen: daar sluit je de twee zwarte schakeldraden aan die naar de andere wisselschakelaar lopen (dus altijd 3 draden + aarde tussen de schakelaars!)
Aansluitschema’s
Hieronder staan drie aansluitschema’s, die je kunt gebruiken op locatie.
Schema 1: Twee wisselschakelaars voor één lamp (hotelschakeling)
- Bruine draad (fase) naar L/COM van schakelaar 1
- Twee zwarte draden tussen L1 en L2 van beide schakelaars
- Zwarte draad vanuit L/COM van schakelaar 2 naar de lamp
- Blauw (nul) en geel/groen (aarde) direct naar de lamp
Schema 2: Wisselschakelaar gebruiken als enkelpolige schakelaar
- Bruin op L/COM
- Zwart naar lamp op L1 of L2
- Alleen twee klemmen gebruiken
Schema 3: Dubbele variant (dubbele wisselschakelaar versus serieschakelaar)
- Serieschakelaar: eigenlijk twee losse enkelpolige schakelaars in één behuizing voor twee lampen
- Dubbele wisselschakelaar: voor twee losse hotelschakelingen
Stappenplan 1: Wisselschakelaar aansluiten (2 schakelaars, 1 lamp)
Zo sluit je een volle hotelschakeling aan, met 3 draden + aarde tussen de twee wisselschakelaars:
Stap 1: Stroom uit en testen
- Zet de groep uit (meterkast)
- Test of er echt geen spanning meer op alle draden staat, op beide plekken
Stap 2: Draden strippen en voorbereiden
- Strip alle draden netjes (ca 7 mm)
- Sorteer per kleur: bruin (fase), zwart (schakeldraad), blauw (nul), geel/groen (aarde)
Stap 3: Fase op L/COM; twee schakeldraden tussen schakelaars op L1/L2
- Bruin op L/COM bij schakelaar 1
- Twee zwarte draden via L1/L2 naar beide schakelaars (dit zijn de wisseldraden)
- Voor extra zekerheid kun je Wago-klemmen gebruiken
Stap 4: Schakeldraad naar lamp aansluiten
- Zwart vanuit L/COM van schakelaar 2 door naar de lamp
- Blauw (nul) rechtstreeks van groep naar lamp
- Geel/groen (aarde) van groep naar inbouwdoos en naar lamp
Stap 5: Schakelaar monteren en testen
- Wisselschakelaars en afdekramen monteren, alles goed vastdraaien
- Groep weer aanzetten en schakeling testen: je kunt nu op beide plekken de lamp aan- en uitzetten
Stappenplan 2: Wisselschakelaar als enkelpolige aansluiten
Heb je nog een wisselschakelaar over, of wil je hem als enkelpolige gebruiken? Dat werkt simpel:
Wanneer kies je voor enkelpolig?
Je wilt één lamp vanaf één punt bedienen, geen extra bedienplek nodig.
Aansluiten met twee klemmen (fase en schakeldraad)
- Fase (bruin) op L/COM
- Schakeldraad (zwart) op L1 of L2 (afhankelijk van type schakelaar)
- De derde klem blijft leeg, daar doe je niks mee
Kabels trekken en aders kiezen
Minimaal aantal aders tussen wisselschakelaars (3 aders + aarde)
Je hebt altijd minimaal 3 draden + aarde nodig tussen de wisselschakelaars:
- 2 × zwart (wisseldraden)
- 1 × bruin (of een extra zwart/andere kleur – markeer wel goed!)
- Aarde (geel/groen, voor veilige doorverbinding)
Aderdikte en kabeltype lichtgroepen (algemene richtlijn)
- Gebruik standaard VD-draden 1,5mm² voor lichtgroepen (16A)
- Installatiekabel YMVK-as 4×1,5mm² voor in buis of opbouw
- Blauw = nul, geel/groen = aarde
Fouten en storingen die vaak voorkomen
Lamp blijft aan of doet niks
- Check of alles juist zit:
- Fase op L/COM
- Wisseldraden op de goede klemmen (L1/L2)
- Schakeldraad naar lamp op de juiste plek
- Zijn nul- en schakeldraad verwisseld? Dan werkt het niet.
Omgekeerde schakellogica
Gaat de lamp precies andersom branden (allebei omhoog/omlaag)? Wissel L1 en L2 bij één schakelaar.
Automaat/zekering slaat door
- Let erop: bruin (fase) en blauw (nul) nooit direct op elkaar aansluiten!
- De aarde alleen voor beveiliging gebruiken, niet voor schakelen.
Sneltests met spanningszoeker
- Test elk contact voor en na de montage
- Meet of de fasedraad alleen onder spanning staat als het hoort
FAQ
Hoe sluit je een wisselschakelaar aan?
Bruine fase op L/COM, verbind de twee schakelaars met twee zwarte wisseldraden (L1/L2), sluit de schakeldraad naar de lamp aan, en zorg voor een blauwe (nul) en geel/groene (aarde) draad naar de lamp.
Hoeveel draden zijn er nodig?
Tussen de schakelaars: minimaal drie draden + aarde. Naar de lamp: schakeldraad, nul en aarde.
Wat betekenen L/L1/L2 op de schakelaar?
- L/COM: fase of schakeldraad naar de lamp
- L1/L2: verbinding tussen beide schakelaars, meestal zwart
Verschil tussen een gewone schakelaar en een wisselschakelaar?
- Gewoon: lamp aan/uit vanaf één plek
- Wissel: lamp vanaf twee plekken bedienen
Welke kabels en kleuren moet ik gebruiken?
- Bruin = fase (L/COM)
- Zwart = schakeldraden (L1/L2)
- Blauw = nul (direct naar lamp)
- Geel/groen = aarde
Conclusie
Een wisselschakeling aansluiten is prima te doen als je met het juiste schema, goede kabels (3 draden + aarde) en een duidelijk verhaal aan de slag gaat. Let goed op de aanduidingen L/COM, L1/L2 en controleer altijd je werk. Succes met je klus!
