Kun je elektricien worden zonder diploma? Feiten vs. fabels
Steeds meer mensen willen elektricien worden zonder diploma. Logisch, want de vraag naar vakmensen is hoog en het vak biedt volop perspectief. Maar hoe realistisch is het om zonder papieren de elektrotechniek in te stappen? In de praktijk kun je als hulpmonteur elektrotechniek starten zonder formeel mbo-diploma, mits je je aan de regels van NEN 3140 houdt. Je mag niet zomaar alles doen, maar een slimme instap, met de juiste certificaten en begeleiding, is zeker mogelijk. In deze blog lees je precies wat je wel en niet mag, hoe je snel en veilig instroomt en met welke tools en meetapparatuur je direct aan de slag kunt.
NEN 3140-rollen (VOP/VP/IV) en werken onder toezicht
Wat zegt NEN 3140 over bevoegdheden (VOP/VP/IV)?
NEN 3140 bepaalt wie wat mag doen in een elektrische installatie. De drie belangrijkste rollen:
- VOP (Voldoende Onderricht Persoon): Je mag eenvoudige, laag-risico werkzaamheden uitvoeren, zoals armaturen vervangen of kabels trekken, mits je bent geïnstrueerd en onder toezicht werkt.
- VP (Vakbekwaam Persoon): Je hebt aantoonbare kennis/ervaring en mag zelfstandig complexe werkzaamheden verrichten, zoals groepenkast vervangen, driefase-installaties aansluiten en keuren volgens NEN 1010.
- IV (Installatieverantwoordelijke): Jij bent eindverantwoordelijk voor de installatie, procedures en het toezicht op VOP/VP.
Verschil tussen “onder toezicht” werken en zelfstandig werken
Als hulpmonteur zonder diploma werk je altijd onder toezicht van een VP of IV. Dit betekent:
– Toezicht op uitvoering én eindcontrole van je werk
– Alle risicovolle handelingen (zoals werken aan groepenkast, hoofdzekering) zijn voorbehouden aan een VP
– Werkzaamheden en autorisaties moeten schriftelijk vastgelegd zijn (denk aan werkvergunningen en taak-risico-analyses, TRA)
Meer weten over NEN 3140? Lees onze praktische gids voor elektromonteurs.
Wat mag je wel en niet doen zonder diploma
Voorbeelden van toegestane klussen voor een VOP-hulpmonteur
Als VOP of hulpmonteur elektrotechniek zonder diploma mag je, onder toezicht:
- Kabels trekken (YMvK, VD-draad)
- Installatiedozen plaatsen
- Stopcontacten en schakelaars monteren
- Lampen aansluiten
- WAGO-lasklemmen en adereindhulzen gebruiken
- Basismetingen uitvoeren (continuïteit, isolatie)
Werkzaamheden die autorisatie/ervaring vereisen
Zonder diploma mag je géén:
– Groepenkasten vervangen of uitbreiden
– Hoofdaansluiting aanpassen (plombes verbreken)
– Driefase-aansluitingen maken
– Installaties keuren of onder spanning werken
– Zelfstandig veiligheidsmaatregelen opstellen
Wil je weten wanneer je een groepenkast mag vervangen? Check de checklist voor monteurs.
Starten als hulpmonteur: snelle instroom en certificaten
VCA (Basis/VOL) en NEN 3140 VOP: inhoud, duur, kostenindicatie en haalroute
Om als hulpmonteur te starten zijn twee certificaten cruciaal:
- VCA Basis: Veiligheidscheck voor alle bouwplaatsen. Cursus (1 dag), examen direct aansluitend, kosten ca. €150.
- NEN 3140 VOP certificaat: Instructie over veilig werken aan laagspanningsinstallaties. Opleiding (1 dag), toets/examen, kosten ca. €200-€300. Vaak vergoed door werkgever.
Beide certificaten zijn snel te behalen en bieden de basis om veilig te starten bij een erkend leerbedrijf.
BBL-traject via erkend leerbedrijf (SBB) en doorgroei naar VP
Instromen via een BBL traject elektromonteur is dé route naar vakbekwaamheid:
- Werk en leer tegelijk bij een SBB-erkend leerbedrijf
- Je krijgt salaris én praktijkervaring
- Doorgroeien naar VP is mogelijk na 1-2 jaar, afhankelijk van inzet en behaalde certificaten
Meer weten? Bekijk het overzicht van alle mbo-elektrotechniek opleidingen.
Veiligheid eerst: praktische procedures en PBM
5-stappen spanningsloos stellen + LOTO in de praktijk
Veilig werken = altijd spanningsloos. De 5 stappen volgens NEN 3140:
- Schakel uit (hoofdschakelaar/automaat)
- Beveilig tegen opnieuw inschakelen (LOTO – LockOut/TagOut)
- Controleer spanningsloos (meet met een geschikte spanningzoeker)
- Aarden en kortsluiten (indien nodig)
- Afdekken/afschermen van aangrenzende delen
Persoonlijke beschermingsmiddelen en geïsoleerd gereedschap
- VDE-gecertificeerd handgereedschap
- PBM: helm, isolerende handschoenen, veiligheidsbril
- Werk altijd met goedgekeurde meetapparatuur (let op kalibratie!)
Bekijk ook onze top 5 veiligheidstips voor elektromonteurs.
Essentiële tools en metingen voor starters
Meetapparatuur: installatietester, RCD-tester, multimeter, isolatieweerstandmeter
Onmisbare tools voor elke starter:
- Installatietester: voor keuren volgens NEN 1010/NEN 3140
- RCD/Aardlekschakelaar-tester
- Multimeter (spanning, stroom, weerstand)
- Isolatieweerstandmeter
- Doos- en draadstriptang, WAGO-tang, adereindhuls-tang
Basis meetvolgorde (continuïteit, isolatie, polariteit, Zs/Ik, RCD)
- Continuïteit van beschermingsleiding
- Isolatieweerstand meten (500V)
- Polariteit check (fase/nul)
- Loopimpedantie (Zs) en kortsluitstroom (Ik)
- Werking van aardlekschakelaar (RCD)
Wil je meer verdieping over veilig meten? Lees hoe je veilig meet als een installatie onder spanning staat.
Veelgemaakte fouten in woninginstallaties en hoe je ze voorkomt
Selectiviteit aardlek(automaten), draaddoorsnede vs. afzekering, kleurcodes en IP
Dit zijn valkuilen voor starters:
- Geen selectiviteit tussen hoofd- en aardlekautomaten
- Verkeerde draaddoorsnede bij zekeringkeuze (check altijd tabel NEN 1010)
- Oude kleurcodes (let op blauw/bruin/geel-groen)
- Verkeerde IP-waarde in vochtige ruimtes
- Onveilige lastechnieken (gebruik altijd WAGO of adereindhulzen, geen losse draadjes)
Netbeheerder-grenzen: plombes, hoofdzekeringen en aansprakelijkheid
- Plombes mag je nooit zelf verbreken
- Hoofdaansluiting aanpassen mag alleen door de netbeheerder
- Zonder diploma ben je niet verzekerd bij AVB/bedrijfsaansprakelijkheid voor risicovolle werkzaamheden
Meer weten over groepenkastregels? Check Groepenkast vervangen: alle informatie op een rijtje.
Instromen op latere leeftijd: werkt dat?
Leerroute, tijdspad 0–12 maanden, combineren werk/opleiding
Elektricien worden op latere leeftijd is heel normaal: veel zij-instromers kiezen voor een BBL-traject of snelle VCA/NEN 3140 VOP-certificering. Belangrijk:
– Zoek een erkend leerbedrijf dat openstaat voor zij-instromers
– Start als hulpmonteur, doe ervaring op en bouw kennis op via praktijk
– Combineer werken met leren via avond- of dagopleidingen
Lees ook over omscholing tot elektromonteur, goed idee!
Praktisch 12-maanden stappenplan van nul naar zelfstandig monteur
Maand 0–3: basisveiligheid en assistentie
- VCA Basis halen
- NEN 3140 VOP certificaat halen
- Starten als hulpmonteur, onder toezicht kabels trekken en componenten monteren
Maand 4–8: metingen en kleine deelprojecten
- Basismetingen uitvoeren onder begeleiding
- Kleine installaties (licht, schakelaars) zelfstandig afronden
- Start BBL-traject via SBB-leerbedrijf
Maand 9–12: verantwoordelijkheid, VP-traject en kwaliteitsborging
- Opleidingstraject richting VP starten
- Leren keuren volgens NEN 1010/NEN 3140
- Basisdocumentatie en rapportages maken
Kortom:
Elektricien worden zonder diploma kan, maar altijd volgens de regels van NEN 3140 en onder toezicht. Pak het slim aan: haal je VCA en NEN 3140 VOP, start als hulpmonteur, stroom in via BBL en groei door naar VP. Zo bouw je veilig, verantwoord en praktisch aan je toekomst in de elektrotechniek.
Wil je direct starten? Zoek een erkend leerbedrijf en volg een NEN 3140 VOP-cursus.
Begin vandaag nog aan jouw carrière als elektricien!
